با سلام خدمت شما بازديدكننده گرامي ، خوش آمدید
به سایت من . لطفا براي هرچه بهتر شدن مطالب اين
وب سایت ، ما را از نظرات و پيشنهادات خود آگاه سازيد
و به ما را در بهتر شدن كيفيت مطالب ياري کنید.
اشاره: قرآن مجید در صدها آیه كه از مسأله‌ی معاد بحث می‌كند تعبیرات كاملاً متنوعی دارد كه هر یك از آنها اشاره به یكی از ابعاد مفهوم معاد است، و در مجموع بیانگر عمق این مسأله و اهداف زندگی پس از مرگ است. از آنجا كه مطالعه تعبیرات متنوع قرآن درباره‌ی معاد افق‌های تازه‌ای در برابر دیدگان ما در این مسأله مهم عقیدتی می‌گشاید، به شرح آن می‌پردازیم. عمده‌ترین و مهم‌ترین تعبیرات قرآنی از این مسأله هشت تعبیر زیر است: 1ـ «قیام الساعه» (رستاخیز). 2ـ «احیاء موتی» (زنده كردن مردگان). 3ـ «بَعْث» (برانگیختن). 4ـ «حشر» (جمع كردن). 5ـ «نشر» (گستردن). 6ـ «معاد» (بازگشت به سوی خدا). 7ـ «لقاء رب» (دیدار پروردگار). 8ـ «رجوع» (بازگشت به سوی او). با این اشاره به قرآن باز می‌گردیم، و به نمونه‌هایی از تعبیرات فوق گوش جان می‌سپاریم. 1ـ وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَهُ یُبْلِسُ الُْمجْرِمُونَ.[1] آن روز كه قیامت بر پا می‌شود مجرمان در نومیدی و غم و اندوه فرو می‌روند. 2ـ ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.[2] این به خاطر آن است كه بدانید خداوند حق است و مردگان را زنده می‌كند و بر هر چیز توانا است. 3ـ وَ أَنَّ السَّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ.[3] و اینكه رستاخیز شكی در آن نیست و خداوند تمام كسانی را كه در قبر آرمیده‌اند زنده می‌كند. 4ـ وَ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِیمٌ عَلِیمٌ.[4] پروردگار تو قطعاً همه را (در قیامت) جمع و محشور می‌كند چرا كه حكیم و توانا است. 5ـ وَ اللَّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى بَلَدٍ مَیِّتٍ فَأَحْیَیْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ.[5] خداوند آن كسی است كه بادها را فرستاد تا ابرهایی را به حركت درآورد، ما این ابرها را به سوی سرزمین مرده‌ای می‌رانیم و به وسیله‌ی آن زمینی را بعد از مردنش زنده می‌كنیم، رستاخیز نیز همین گونه است. 6ـ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ.[6] (و بدانید) همان گونه كه در آغاز شما را آفرید (بار دیگر در رستاخیز) باز می‌گردید. 7ـ قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ كَذَّبُوا بِلِقاءِ اللَّهِ وَ ما كانُوا مُهْتَدِینَ.[7] آنها كه لقای خداوند (و رستاخیز) را انكار كردند زیان كردند و هدایت نیافتند. 8ـ كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَهُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ.[8] هر انسانی مرگ را می‌چشد، سپس به سوی ما باز می‌گردد. تفسیر و جمع‌بندی 1ـ قیامت معروف‌ترین تعبیر رستاخیز «قیامت» است كه از ماده‌ی «قیام» گرفته شده، قرآن مجید در 70 مورد از آن روز بزرگ به عنوان «یَوْمَ القِیامَهِ» تعبیر كرده، و در بعضی مانند نخستین آیه‌ی مورد بحث تعبیر به «روزی كه ساعت قیام می‌كند» آمده است، می‌فرماید: «آن روز كه ساعت برپا می‌شود مجرمان نومید می‌گردند» (وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَهُ یُبْلِسُ الُْمجْرِمُونَ)[9] گنهكاران حق دارند كه در آن روز مأیوس و غمگین و ساكت و خاموش گردند، چون نتائج اعمال خود را می‌بینند، در حالی كه راهی برای جبران و تدارك مافات در برابر آنان وجود ندارد. فخر رازی در تفسیر خود می‌گوید: یأس دو گونه است: گاهی موجب راحتی انسان است، و آن در جایی است كه نسبت به اموری باشد كه انسان در انتظار آن به سر می‌برد در حالی كه از ضروریات زندگی او نیست. در این گونه موارد یأس مایه‌ی آرامش است. ولی گاه در برابر اموری است كه انسان شدیداً به آن نیازمند است، بدیهی است یأس در این گونه امور مایه‌ی حیرت و سرگردانی و غم و اندوه جانكاه می‌گردد، واژه «اِبْلاسْ» در مورد دوم به كار می‌رود (در حالی كه واژه «یأس» چنین نیست). و گاه می‌فرماید: یَوْمَ تَقُومُ الحِسابُ «آن روز كه حساب برپا می‌شود».[10] گاه می‌فرماید: یَوْمَ تَقُومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمینَ: «آن روز كه مردم در برابر رب العالمین قیام می‌كنند.»[11] و گاه می‌گوید: یَوْمَ تَقُومُ الرّوُحُ وَ المَلائِكَهُ: «آن روز كه فرشته‌ی بزرگ خدا روح و فرشتگان دیگر قیام می‌كنند.»[12] و گاه می‌فرماید: یَومَ یَقُومُ الأشَهادُ: «در آن روز كه گواهان قیام می‌كنند»[13] آری آن روز روز قیام و بپا خاستن است: روز قیامت ساعت، قیام حساب، قیام مردم، قیام فرشتگان، قیام گواهان روز قیام و قیام هر چیز. جالب این كه در میان این تعبیرات تعبیر قیام الساعه مفهوم خاصی دارد، زیرا ساعت همان گونه كه گفتیم به معنی جزئی از زمان است، آیا زمان هم بپا می‌خیزد؟ بعضی معتقدند كه این تعبیر دلیل بر این است كه روز قیامت خود گوئی موجود زنده‌ای است كه قیام و برپایی برای او تصور می‌شود. (دقت كنید) 2ـ احیاء موتی زنده كرن مردگان عنوان دیگری است كه در آیات مربوط به معاد به طور وسیع وگسترده به چشم می‌خورد. از جمله در آیه‌ی مورد بحث بعد از آن كه قرآن مجید سه مسأله‌ی مهم را یادآور می‌كند (مسأله‌ی آفرینش انسان از خاك، و تطورات و دگرگونی‌های دوران جنین، و زنده شدن زمین بعد از نزول باران‌های حیات‌بخش) می‌فرماید: «این به خاطر آن است كه بدانید خداوند حق است، و مردگان را زنده می‌كند و بر همه چیز قادر است» (ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتى وَ أَنَّهُ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ). تعبیر به «احیاء موتی» (حیات بعد از مرگ) به طور وسیعی در آیات معاد آمده، این تعبیر دلیل روشنی بر معاد جسمانی است كه نه تنها روح انسان، بلكه جسم او نیز در جهان دیگر باز می‌گردد (البته در سطحی والاتر و بالاتر كه بعداً اشاره خواهد شد) اگر معاد منحصراً روحانی بود حیات بعد از مرگ مفهومی نداشت، بلكه روح بعد از جدائی از جسم همچنان به بقای خود ادامه می‌دهد. 3ـ «بعث» (برانگیختن) تعبیر دیگری كه در آیات قرآن از قیامت به چشم می‌خورد «بعث» است، چنان كه در آیات مورد بحث كه به دنبال آیه‌ی گذشته در سوره‌ی حج آمده است، می‌فرماید: «این به خاطر آن است كه بدانید قیامت خواهد آمد، و شكّی در آن نیست، و خداوند تمام كسانی را كه در قبرها آرمیده‌اند بر می‌انگیزد». (وَ أَنَّ السَّاعَهَ آتِیَهٌ لا رَیْبَ فِیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ). این تعبیر به قدری در قرآن گسترده است كه یكی از نام‌های قیامت «یوم البعث» (روز برانگیخته شدن)،[14] یا «یَومَ یُبْعَثُونَ» می‌باشد، این تعبیر در شش آیه از قرآن آمده است.[15] حتی در سئوالاتی كه مشركان از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می‌كردند همین تعبیر به طور مكرر به چشم می‌خورد مانند: «أَ إِذا كُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ»[16]: «آیا هنگامی كه ما مردیم و خاك و استخوان شدیم برانگیخته می‌شویم».[17] «بَعث» در لغت، مفهوم وسیعی دارد، بعضی آن را به معنی «فرستادن» و بعضی «رسانیدن». و بعضی به معنی «پراكندن» تفسیر كرده‌اند. ولی به طوری كه از موارد مختلف استعمال آن به دست می‌آید مفهوم آن همان چیزی است كه در فارسی از آن به عنوان «برانگیختن» تعبیر می‌كنیم، منتها در هر موردی به تناسب آن مورد مفهوم خاصی دارد، مانند برانگیختن پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ برای تبلیغ، برانگیختن لشكر برای جهاد، یا انسان خواب برای اداء وظائف، یا مردگان برای حساب یا حیوان برای حركت.[18] انتخاب این تعبیر برای قیامت به خاطر آغاز حركت است كه خداوند مردگان را از قبر بر می‌انگیزد، سپس آنها را به سوی محاكم و دادگاه‌های قیامت برای حساب می فرستد، و از آنجا نیز به سوی بهشت یا دوزخ فرستاده می‌شوند، هر یك از این مراحل یكی از مصداق‌های «بعث» است. تعبیر دیگری در آیات قرآن نیز به چشم می‌خورد كه با واژه‌ی «بَعث» قریب الافق است، و آن ماده‌ی «بَعثَرَه» (بر وزن منقبه) می‌باشد. این تعبیر تنها در دو آیه از قرآن دیده می‌شود، وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ: «هنگامی كه قبرها زیر و رو شود» (و مردگان برای حساب برانگیخته شوند)»[19] و در جای دیگر می‌فرماید: أَ فَلا یَعْلَمُ إِذا بُعْثِرَ ما فِی الْقُبُورِ: «آیا انسان نمی‌داند هنگامی كه آنچه در قبرها است زیر و رو و برانگیخته می‌شود...»[20] واژه‌ی «بَعثره» را گرچه ارباب لغت به معنی زیر و رو كردن و پراكنده تفسیر كرده‌اند، ولی به گفته‌ی راغب در مفردات بعید نیست كه این واژه مركّب از دو كلمه‌ی «بَعث» و «اُثیرت» بوده باشد كه اولی به معنی برانگیختن و دومی به معنی پراكندن است، و لذا هر دو معنی را در مفهوم خود جمع كرده است. «بیضاوی» همین مطلب را به تعبیر دیگری نقل می‌كند كه این واژه مركب از «بعث» و «رأی» در «اثاره» است.[21] 4ـ حَشْر تعبیر دیگری كه آن هم در آیات فراوانی از قرآن مجید درباره‌ی قیامت آمده است تعبیر «حشر» است، چنان كه در آیه‌ی مورد بحث می‌فرماید: «پروردگار تو همه‌ی آنها را مشحور می‌كند، كه او حكیم و دانا است» (وَ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِیمٌ عَلِیمٌ). تعبیر «حشر» حدود سی بار در آیات قرآن مجید و در سوره‌های مختلف در مورد قیامت به كار رفته است، و این گستردگی دلیل بر اهمیت آن از دیدگاه قرآن می‌باشد.
آيت الله مكارم شيرازي- با تلخيص از پيام قرآن، ج5، ص31ـ48
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
